Günlük hayatımızın vazgeçilmezlerinden biri olan enerji çok çeşitlidir. Petrol, kömür, doğal gaz gibi birincil enerji kaynakları yanında bunların işlenmesi sonucu oluşan ikincil enerji kaynaklan olan benzin, mazot, LPG, ve elektrik en yaygın kullanım alanları olanlarıdır. Özellikle elektrik dağıtımı, kullanımı kolay ve güvenli olduğu için sanki yaşamımızın vazgeçilmezi gibi olmuştur. Elektrik enerjisinin önemli sakıncalarından bir tanesi, bu enerji türünün depolanmamasıdır. Bir başka deyişle elektrik enerjisini ürettiğimizde, tüketmemiz gerekmektedir. Ya da tüketeceğimiz kadarını üretmemiz gerekmektedir. Ülkemizde elektrik enerjisi üretim kapasitesi 50.000 MW (megawat) olup yılda yaklaşık 200 milyar kWh (kilowatsaat) enerji üretilmektedir.
Bir başka talihsiz durumda elektrik enerjisinin tüketildiği yerler ile üretildiği yerler arasındaki uzun mesafelerdir. Ne yazık ki elektrik enerjisini kullanacağımız yerde elektrik üretemiyoruz. Günümüz de küçük ölçeklerde bu işleri yapıyor olsak ta büyük kapasiteler veya büyük ihtiyaçları bu biçimde karşılayamıyoruz.
Bu arada elektrik sözünün geçtiği her yerde hemen kullanılıveren gerilim (volt-V), akım (Amper-A), güç (watt, kilovvatt, megawat W-kW-MW), enerji gibi terimlerde de aşina olmamız gerekiyor.
Kullanıcıların çoğu elektrik enerjisini 220 V (tek faz) ya da 380 V (üç faz) olarak kullanıyor. Elektrik enerjisini tükettiğimiz yer ile üretildiği yer arasında bazen yüzlerce kilometre uzaklık oluyor. Bu uzaklıktan ihtiyacımız olan enerjiyi getirmek için çok büyük çapta iletken mi kullanacağız. Hayır. İşte iletim ve dağıtım hatları kavramları burada gündeme geliyor. Elektrik enerjini ürettiğimiz santralların çıkışında elektrik 154 veya 380 kilovolta çevrilir. Büyük enerji nakil hattı direkleri ile yerleşim yerleri yakınlarına getirilir.
Elektrik enerjisinde 1000 V‘un altında olan gerilimler alçak gerilim üstü olanlar ise yüksek gerilim olarak adlandırılır. Kullanım kolaylığı veya ifade açısından 154 ve 380 kV olanlara yüksek gerilim, 34,5 kV olanlara da orta gerilim deniliyor.
Elektrik üretim santrallarında generatörlerden gelen enerjinin büyük transformatörlerde 154 veya 380 kV‘a dönüştürüldüğü yerlere salt merkezi denir. Bu salt merkezlerin¬den çıkan iletim hatları büyük direklere gelir ve buradan kullanabileceğimiz dağıtım gerilimine çevrileceği indirici merkezlere gelir. Bu enerji nakil hattı direkleri çok büyüktür duruma göre 15-20 ton oldukları gibi yükseklikleri de 20-25 m olabilir. Bu direkler galvanizli demir direkler olup özel olarak imal edilirler. Bu direklerin üzerine takılan izolatörler üzerine asılan çelik özlü alüminyum iletkenler ile de enerji iletilir. Güce ve uzaklığa bağlı olarak bu iletkenlerin çapları farklı büyüklüklerde olabilir. Bu direklerin üzerine ayrıca haberleşme amacı ile de özel biçimde imal edilen fiber optik kablolu yine çelik alüminyum iletkenlerde bulunur.
İndirici merkezler denilen yerlerde 154 veya 380 kV yaygın olarak kullanılan 34,5 kV‘a çevrilerek dağıtım hatları ile dağıtılır. Niye dağıtılır? Benim ihtiyacım olan 220 V veya 380 V‘u temin etmek için. Bu amaçla yapılan teknik hesaplara göre belirti yerlere trafo merkezleri tesis edilir ve buralarda 34,5 kV olan elektrik 400 V‘a düşürülür ve bundan sonra Alçak Gerilim Şebekesi olarak adlandırılan sistem ile tüketicilere ulaştırılır. Dağıtım hatları da çelik-alüminyum olarak havadan direkler üzerende götürüleceği gibi yine özel olarak imal edilen kablolarla yer altından götürülür. Alçak gerilim şebekeleri de alüminyum tel olarak havada götürüldüğü gibi kablo ile yer altından da götürülür. Bazı büyük tüketicilere ise elektrik enerjisi 34,5 kV olarak verilir. Çok büyük tesislerde ise bazen 154 KV bile kullanılmaktadır.
Elektrik iletim hatları elektrik mühendisliğinin özel bir alanıdır. Bu alanda elektrik mühendislerinin yanı sıra inşaat, makine ve harita mühendisleri de yer alır. Bu hatlar mecburen orman ve tarım arazilerinden geçmek zorunda olacağından bu mühendis gurupları içinde ziraat ve orman mühendisleri de bulunmaktadır.
Elektrik İletim hatları olarak isimlendirilen A 54 ve 380 kV enerji hattı sistemleri ülkemizde bir kamu kuruluşu olan Türkiye Elektrik İletim Anonim Şirketi (TEİAŞ) tarafından yapılır ve işletilir.
TMMOB Elektrik Mühendisleri Odası
Bir yanıt yazın